Κολλίνες – Από τη Σκιρίτιδα ώς τη Μαντινεία

Το χωριό μας, η Κολλίνα ή Κολλίνες, είναι ιδρυμένο στην πλαγιά ενός από μια σειρά λόφους με ύψος από 450 ως 1100 μ., οι οποίοι αποτελούν συνέχεια του Μαινάλου. Απέναντι και αφού διαβούμε την κοίτη του Ευρώτα υψώνεται η οροσειρά του Ταϋγέτου. Η ιστορικότητα του τόπου αλλά και τα αρχαία λείψανα στην επικράτειά του δεν έχουν ελεγχθεί με βεβαιότητα στην αρχαιολογική έρευνα. Η θέση των Κολλινών στα όρια του κράτους της Σπάρτης από Ν., της  Τεγεάτιδος από Β. είναι ίσως μια αιτία της σχεδόν ανύπαρκτης έρευνας στην περιοχή. [Πολύ σημαντικές πόλεις και περιοχές στη γειτονιά]. Η μη ύπαρξη εξ άλλου ορατών μνημειακών ερειπίων δεν προσείλκυσε την προσοχή των Ευρωπαίων περιηγητών είτε ερευνητών.

Μικρή ιστορική εισαγωγή, με στοιχεία που μου έδωσε τότε ο Αντώνιος Ν. Παπαγιαννόπουλος (1974), είχα προτάξει σε μία λαογραφική εργασία για το χωριό μας, που είχα συντάξει ως φοιτήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών (και βρίσκεται στο Λαογραφικό Αρχείο). Σήμερα θα προσπαθήσω να συνθέσω όσα η επιστημονική έρευνα γνωρίζει για τις Κολλίνες, που δεν είναι μόνο η μικρή κωμόπολη των μερικών εκατοντάδων κατοίκων αλλά και πατρίδα πολλών «ξενητεμένων»  στις μεγαλουπόλεις της Δύσης και της Ανατολής.

Στην αρχαιολογική βιβλιογραφία οι Κολλίνες έχουν αναφερθεί μόνο όσον αφορά την παράδοση χάλκινων αντικειμένων (3 ειδωλίων και μιας τριποδικής βάσης) το 1965. Η μικρή αναφορά χωρίς φωτογραφία στα Χρονικά του Αρχαιολογικού Δελτίου το 1966, ακολουθείται από την επιστημονική δημοσίευση (1969) του ενός ειδωλίου, ενός Περσέα, που χρονολογείται στον 5ο αι. π.Χ. και αποδίδεται σε αρκαδικό (ακριβέστερα τεγεατικό) καλλιτεχνικό εργαστήριο. Το δεύτερο ειδώλιο, ένας Ζευς κεραυνοβολών, είναι τελείως άτεχνο η ημιτελές. Ο Δίας, ο πατέρας των θεών και των ανθρώπων, λατρεύεται ως ο κυριότερος θεός στα βουνά της Αρκαδίας με σημαντικότερη τη λατρεία του στο Λύκαιον όρος. Ο τύπος του ειδωλίου είναι κοινός σ’  ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο.

Για τις λατρείες στην Αρκαδία έχει γράψει πριν δέκα χρόνια η Madeleine Jost, η οποία παρατηρεί ότι η θρησκεία στην Τεγεάτιδα δεν υπέστη σοβαρές αλλαγές με το συνοικισμό· οι Κολλίνες, όμως, που τις εντάσσει στη λακωνική Σκιρίτιδα, δεν αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης σε  αυτή την υφηγεσία. Τα έτη 1983 έως 1987, ο Γιάννης Πίκουλας, με μια ομάδα φοιτητών της αρχαιολογίας τότε συναδέλφων σήμερα, προχώρησε σε επιφανειακή έρευνα της ευρύτερης περιοχής των Κολλινών. Αποτέλεσμά της ήταν η επαλήθευση κάποιων ιστορικών στοιχείων και κυρίως η ανασύνθεση του αρχαίου οδικού δικτύου στη Σκιρίτιδα αλλά και ο εντοπισμός αρχαίων θέσεων. Οι λοιπές μαρτυρίες και καταγραφές έχουν χαρακτήρα φιλολογικό/ ιστορικό, που όμως χρειάζονται έλεγχο.

Ο χώρος στον οποίο βρίσκεται το χωριό μας, η Κολλίνα η Κολλίνες, ονομαζόταν στην αρχαιότητα Σκιρίτις. Αρχικά ανήκε στην Αρκαδία και οι κάτοικοι, οι Σκιρίτες ήταν αρκαδικής καταγωγής. Το όνομά της έχει κοινή ρίζα με το σκίρος, που σημαίνει ασβεστόλιθος, γύψος, λατύπη – σχιστολιθικά δηλαδή πετρώματα με ελάχιστες προσχώσεις. Είναι περιοχή, όπως δηλώνει και το όνομα, τραχειά, αφιλόξενη, ορεινή με μαλακούς λόφους. Η Σκιρίτις δεν διέθετε παρά μία πόλη, το Οίον η Οιόν, η οποία αναφέρεται και ως πολίχνιον Τεγέας σε μεταγενέστερους λεξικογράφους, πάντως βρίσκεται οπωσδήποτε σε ζώνη τεγεατικής επιρροής· όχι μόνο δεν έχουν εντοπισθεί στην πράξη, αλλά λείπουν και στη φιλολογική παράδοση οι μεγάλες σημαντικές θέσεις. Η Σκιρίτιδα ήταν οργανωμένη ως περιφέρεια, χώρα των Περιοίκων. Οι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρονται μόνο ευκαιριακά στην  περιοχή· οι ιστορικοί παρεμπιπτόντως και μόνο παράλληλα με μνεία γεγονότων. Σε μεταγενέστερα χρόνια οι περιηγητές και γεωγράφοι προσπαθούν να ανασυνθέσουν την ιστορία με βάση τα τοπογραφικά δεδομένα. Παρότι παραδίδεται ως αρκαδική, η στρατηγική της θέση για την άμυνα αλλά και την ασφάλεια της Λακεδαίμονος οδήγησε στην από νωρίς ενσωμάτωσή της στο κράτος της Σπάρτης. Χαρακτηριστικό είναι όμως ότι καμμιά αρχαία πηγή δεν υποκρύπτει υπόνοια για βίαιη προσάρτηση των Σκιριτών στο κράτος της Σπάρτης. Τα όρια της Αρκαδίας μένουν ρευστά από τον 6ο έως τον 4ο αι π.Χ. Λίγα χρόνια π.Χ. τόσο το Οίον, πόλη της Σκιρίτιδος, όσο και οι Καρυές, Αιγυτική πόλη, περνούν στα χέρια της Σπάρτης.

Η ιδιαίτερη σημασία της Σκιρίτιδος για την Σπάρτη είναι ότι διέθετε μοναδικές προσβάσεις και στους δύο δρόμους, οι οποίοι οδηγούσαν από την Μεγαλόπολη και την  Τεγέα προς την κοιλάδα του Ευρώτα. Η Σκιρίτις ήταν επίσης γνωστή κυρίως για το επίλεκτο στρατιωτικό σώμα (Διόδωρος Σικελιώτης) με το οποίο ενίσχυε το αριστερό τμήμα της σπαρτιατικής φάλαγγας. Ήταν οι ελαφρά οπλισμένοι, οι Σπαρτιάτες δε τους μεταχειρίζονταν χωρίς να λογαριάζουν κόπο ή κίνδυνο (Ξενοφών) – σκληρή εκπαίδευση.

Τα αρχαιολογικά λείψανα στην ευρύτερη περιοχή των Κολλινών μπορούν πολύ σύντομα να περιγραφούν. Τα χάλκινα ειδώλια που βρίσκονται στο Μουσείο της Σπάρτης δυστυχώς δεν είναι χρήσιμα προς αυτή την κατεύθυνση· η παράδοση (χωρίς ανασκαφή) αποστερεί το αρχαιολογικό υλικό από τα συνευρήματα αλλά και από τα στοιχεία που δίνει το αρχαιολογικό στρώμα ή η ακριβής τους θέση.

Το αρχαίο τείχος με προμαχώνα στη θέση Χαρτζενίκος, κυρίως δε ένα δίκτυο αμαξηλάτων δρόμων που ορίζονται από αρματοτροχιές σε πολλά σημεία ιδιαίτερα ευδιάκριτες, που επιβεβαιώθηκαν πριν από μία δεκαετία από τον Γ. Πίκουλα.

Έτσι εκείνο που μπορούμε με βεβαιότητα να υποστηρίξουμε είναι ότι πρόκειται για κομβικό σημείο διέλευσης σημαντικών για την άμυνα της Σπάρτης οδών, στην πορεία των οποίων ιδρύονται οχυρά (πύργοι) για τον έλεγχο των περασμάτων. Η πόλις Οίον η Οιόν, η οποία ταυτίζεται με τη σημερινή θέση των Κολλινών είτε με τη σημερινή Αρβανιτοκερασιά (Άη Γιάννης), θάπρεπε να ελεγχθεί με συστηματικότερη αρχαιολογική έρευνα. 

Φανερό είναι οστόσο ότι τυχόν άλλοι οικισμοί στην επικράτεια της αρχαίας Σκιρίτιδος πρέπει να αναζητηθούν. Η αναζήτηση νεκροταφείου και ο εντοπισμός της έκτασής του είναι ένα ακόμα ζητούμενο. [Θυμάμαι πριν αρκετά χρόνια ένας φίλος μου είχε αναφέρει τάφο, πράγμα που δεν καταφέραμε να ελέγξουμε]. Ιερό είχε υποθέσει ο Άγγελος Δεληβοριάς στη θέση όπου βρέθηκαν τα ειδώλια, δεν είναι όμως βέβαιο ότι αύτά εντοπίσθηκαν στην αρχική τους θέση. Ζητούμενο είναι συνεπώς και ιερά της περιοχής τα οποία συχνά αναφέρονται επιπόλαια στην έρευνα χωρίς ακριβή δήλωση της θέσης τους. Ωσότου η συστηματική έρευνα δώσει απάντηση στα εύλογα ερωτήματα των ερευνητών αλλά και των κατοίκων ας αρκεστούμε σε  αυτά που σίγουρα μας παραδίδουν κυρίως τα ιστορικά κείμενα και έχουν ελεγχθεί κατά χώραν.

Η ιστορικότητα της περιοχής μας, το βάρος των μύθων και των παραδόσεων από αιώνες, η σημασία της θέσης και ο ρόλος που διαδραμάτησε στην μακραίωνη ιστορία του τόπου μας επιβιώνουν στις παραδόσεις, στους μύθους και στα παραμύθια, στα έθιμα που έχουν διασωθεί στη μικρή κλειστή κοινωνία του χωριού μας. Οι ιστορίες των κρυμμένων θησαυρών, θρύλοι δηλ. και παραδόσεις σχετικά με τα κατάλοιπα του παρελθόντος, υπάρχουν και σε άλλους τόπους ανά την Ελλάδα μαρτυρώντας κοινές δεισιδαιμονίες και παραδόσεις.

 

Βάνα Μαχαίρα

16/8/1996

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

W.M. Leake. Travels in the Morea (1830), 3. 19 (ταυτίζει την πόλη Οίον του Ξενοφώντος, Ελλ. 6, 5, 24-26, με τις Κολλίνες)· W. Loring, «Some ancient routes in the Peloponnese», JHS 15, 1895, 60 κε (τοποθετεί το Οίον στην Αρβανιτοκερασιά) – RE III A (1929), 536-537, v, Skiritis (Geyer) – M. Jost, Sanctuaires et cultes d’Arcadie (1985) – Γ. Πίκουλας, «Συμβολή στην τοπογραφία της Σκιρίτιδος», Ηόρος 5, 1987, 121-147.

Για τα ειδώλια: Αικ. Δημακοπούλου, ΑΔ 21, 1966, Χρον. Β 1, 159 (ευρεθέντα κατά την καλλιέργεια αγρού και παραδοθέντα εις το Μουσείον Σπάρτης) – A. Delivorrias, «Zum Motiv des triumphierenden Perseus», AntK 12, 1969, 22-24, πιν. 15-16.

 

Τα σχόλια είναι κλειστά.